Trouw berichtte afgelopen week dat er gemeenten zijn die weigeren 'niet adequaat' geleverde hulp als gevolg van de corona-crisis te vergoeden. Daardoor is het mogelijk dat de zorg voor zeer kwetsbare mensen gestaakt moet worden. Moet de gemeente die adequate zorg in deze onvoorziene omstandigheden toch vergoeden? Die vraag legden wij voor aan Dennis van Tilborg, Tim Robbe, Ben Bugter, Bastiaan Wallage en Freek Reijmerink.
De VNG heeft in een recente ledenbrief gemeenten opgeroepen om aanbieders in het sociaal domein te blijven betalen ook als er een andere of beperkte prestatie kan worden geleverd vanwege het coronavirus.(1) Achterliggende gedachte van die oproep is dat gemeenten zo kunnen zorgen dat het zorglandschap in stand blijft. In Trouw stond afgelopen vrijdag echter een artikel waarin melding werd gemaakt van de beslissing van de gemeenten Zaltbommel en Maasdriel om per direct te stoppen met de financiering van jeugdhulp en maatschappelijke ondersteuning die vanwege het coronavirus niet adequaat kan worden geleverd.(2) In de gesloten overeenkomsten zou volgens de gemeente staan dat alleen daadwerkelijk geleverde hulp betaald hoeft te worden. Dat lijkt inderdaad zo te zijn.(3) Uit het krantenbericht kan ik niet opmaken of de gemeenten ook zijn nagegaan of de aanbieders op grond van de redelijkheid en billijkheid of onvoorziene omstandigheden toch nog aanspraak zouden kunnen maken op een (gedeeltelijke) vergoeding. Dat sluit ik namelijk onder de omstandigheden van deze crisis zeker niet uit.
Gemeenten zijn er op grond van de Jeugdwet voor verantwoordelijk dat er een kwalitatief en kwantitatief toereikend aanbod is om onder meer de benodigde jeugdhulp te kunnen leveren.(4) Tevens moeten gemeenten zorgen voor een goede verhouding tussen de prijs voor het leveren van jeugdhulp respectievelijk maatschappelijke ondersteuning en de eisen die worden gesteld aan de kwaliteit daarvan.(5) Tot slot zijn gemeenten gehouden de continuïteit van de jeugdhulp respectievelijk maatschappelijke ondersteuning te waarborgen, wat overigens niet hetzelfde is als de continuïteit van de aanbieder. Indien een beslissing van een gemeente om niet (adequaat) geleverde jeugdhulp of maatschappelijke ondersteuning te vergoeden aantoonbaar zou leiden tot het risico dat er mogelijk niet langer sprake is van een voldoende kwalitatief of kwantitatief toereikend aanbod respectievelijk dat een aanbieder als gevolg daarvan niet meer aan de gestelde kwaliteitseisen kan voldoen, sluit ik niet uit dat een rechter daar (in kort geding) een streep doorheen zet. Verstandig beleid lijkt te zijn dat gemeenten (uiteraard binnen de kaders van de aanbestedings- en staatssteunregels) afspraken maken met de aanbieders over het ten minste gedeeltelijk vergoeden van jeugdhulp en maatschappelijke ondersteuning die vanwege het coronavirus tijdelijk niet (adequaat) kan worden geleverd.
De meeste overeenkomsten tussen gemeenten en zorgaanbieders kennen een bepaling die stelt dat gemeenten alleen daadwerkelijk geïndiceerde en geleverde zorg hoeven te betalen. In normale omstandigheden is dat een volstrekt logische, onmisbare en proportionele bepaling. Wij leven op dit moment echter niet in normale omstandigheden. De corona-crisis behoort tot de unknown unknowns: omstandigheden die niemand had kunnen voorzien bij het afsluiten van de overeenkomst.
Een overeenkomst op het gebied van jeugdzorg of maatschappelijke ondersteuning is geen standaardcontract met de eerste de beste leverancier. Gemeenten vragen gespecialiseerde en maatschappelijk gemotiveerde organisaties om de zorg en ondersteuning voor de zwaksten in de samenleving op zich te nemen. Gemeenten eisen terecht dat deze zorgaanbieders werken met goed opgeleid en ervaren personeel, dat zij bewezen effectieve interventies toepassen, dat zij transparant rapporteren, dat zij geen bovenmatige winsten maken en dat zij niet geld onnodig oppotten. Het is hoopgevend en hartverwarmend om te zien met welke inzet en betrokkenheid zorgorganisaties alles op alles zetten om de jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning die nodig is in deze crisis toch zo goed mogelijk in stand te houden. Daarbij geldt voor veel inwoners dat face-to-face begeleiding voorlopig noodgedwongen screen-to-screen begeleiding zal blijven. Dagbesteding zal voorlopig individuele begeleiding blijven. Maar zorgorganisaties trekken duidelijk samen met gemeenten op om ze jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning voor de allerzwaksten zoveel mogelijk te garanderen.
Het leveren van jeugdzorg en maatschappelijk ondersteuning is financieel gezien normaal gesproken al geen vetpot. De meeste zorgaanbieders kennen een kleine marge (maximaal 3-5%), hebben een bescheiden reserve en rond de 80% van de inkomsten gaat naar de betaling van de lonen voor zorgprofessionals. De kleine financiële reserves verdampen in hoog tempo als een deel van de omzet wegvalt. In de corona-crisis gebeurt dit bij alle zorgorganisaties tegelijk. Bepalingen in overeenkomsten die nog geen drie weken geleden normaal waren, zijn nu niet meer logisch en proportioneel. Wachten op landelijke maatregelen, wachten op nog te publiceren richtlijnen, praktische bezwaren tegen financiële solidariteit met alle zorgaanbieders, mogelijke uitzonderingen? In deze crisis horen gemeenten te gaan voor behoud van banen en het garanderen van jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning voor inwoners. Gemeenten en zorgaanbieders zijn naast een juridische relatie ook een maatschappelijk contract aangegaan. De zorgaanbieder zorgt voor de mensen die jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning nodig hebben, gemeenten zorgen ervoor dat zorgorganisaties dat kunnen doen. In normale omstandigheden stellen gemeenten terecht veel voorwaarden. In de corona-crisis moet maar één voorwaarde gelden: zorg voor de continuïteit van zorg en zorgorganisaties.
Om dat mogelijk te maken hebben wij een eenvoudig toepasbaar Continuïteit Convenant opgesteld. Iedereen, gemeenten, zorgaanbieders, collega adviseurs en juristen, mag wat ons betreft het convenant volledig naar eigen inzicht gebruiken als model. De tekst van het convenant vindt je als bijlage bij deze reactie. En iedereen, dat menen wij echt, kan ons bellen of mailen voor uitleg en advies. Vanzelfsprekend ook zonder kosten. Het is crisis.
De uitbraak van het coronavirus en de afgekondigde maatregelen hebben impact op de uitvoering van Wmo- en jeugdhulp. Zowel gemeenten als zorgaanbieders begeven zich door de ontstane situatie op onbekend terrein en dit stelt hen voor een aantal urgente vraagstukken.
Een van die vraagstukken die door de corona-crisis is ontstaan luidt of gemeenten gehouden zijn de vergoedingen aan gecontracteerde aanbieders te continueren, ook in het geval de zorgaanbieder door de corona-crisis de geïndiceerde zorg niet meer kan leveren?
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) roept in de ledenbrief van 18 maart 2020 gemeenten op de zorgaanbieders met wie ze een contract hebben te blijven betalen, ook indien een andere of beperktere hulpverlening wordt geleverd. Deze maatregel dient ertoe te leiden dat zorgaanbieders gedurende de corona-crisis niet failliet gaan.
Wij kunnen ons voorstellen dat gemeenten in deze merkwaardige periode flexibel omgaan met de wijze van de vergoeding aan zorgaanbieders voor de geleverde zorg, die door zorgaanbieders bijvoorbeeld op een andere innovatieve wijze kan worden ingezet. Wel plaatsen wij de kanttekening dat gemeenten in beginsel niet verplicht zijn een vergoeding te betalen voor niet-geleverde hulpverlening. Gemeenten zullen om die reden, ook met het oog op de ledenbrief van de VNG, met de zorgaanbieders afspraken moeten maken over de wijze waarop de hulpverlening in de ontstane crisissituatie alsnog op een passende wijze geleverd kan worden. Dit vraagt om flexibiliteit van zowel de zorgaanbieder als de gemeente, aangezien eenduidige richtlijnen of oplossingen hierbij niet voorhanden zijn. De VNG is inmiddels met het Rijk in overleg over de vergoeding van de eventuele extra kosten die gemeenten zullen maken voor het compenseren van zorgaanbieders.
Wij adviseren gemeenten, bijvoorbeeld in regioverband, te overleggen over de gepaste wijze waarop zij zorgaanbieders die de geïndiceerde zorg door de ontstane crisissituatie niet meer kunnen leveren zullen compenseren. Dit kan bijvoorbeeld door de vergoeding te laten doorlopen indien de zorgaanbieder de zorgverlening op alternatieve wijze continueert. Indien gemeenten willen overgaan tot het betalen van bedragen om verliezen van de zorgaanbieder te compenseren, zodat de zorgaanbieder bijvoorbeeld niet failliet gaat, wijzen wij erop dat dit alleen kan met inachtneming van de staatssteunregels. Wij adviseren gemeenten, ook ter voorkoming van een 'ongelijke behandeling' om over bovenstaand afwegingskader transparant te zijn en dit bijvoorbeeld vast te leggen in beleid.
Zorgaanbieders die door het corona-virus hoge kosten of een lage productie verwachten en waarbij om die reden de continuïteit van de onderneming in het geding komt, adviseren wij dit meteen bij de gemeente(n) te melden, zodat hierover overleg kan plaatsvinden.
Lees alle actualiteit, inzichten en verdiepingen in het dossier Coronavirus
(1) https://vng.nl/sites/default/files/2020-03/20200318_ledenbrief_gevolgen-uitbraak-coronavirus-voor-gemeenten-en-vng.pdf
(2) https://www.trouw.nl/binnenland/de-zorg-door-corona-ondermaats-gemeenten-houden-de-beurs-dicht~b9b04542/
(3) Artikel 7 lid 2 van de Deelovereenkomst Lokale inkoop diensten Wmo en Jeugdwet 2016 – 2020. Geraadpleegd via: https://www.zaltbommel.nl/data/downloadables/2/4/4/deelovereenkomst-lokale-inkoop-wmo-en-jeugdwet-2016-versie-19102015.pdf.
(4) Artikel 2.6, eerste lid aanhef en onder a Jeugdwet.
(5) Artikel 2.12 Jeugdwet en artikel 2.6.6 Wmo 2015.
