De verwachte vermindering van regeldruk in het sociaal domein kost meer tijd dan voorzien. Dit blijkt uit een onderzoek van Actal, het Adviescollege toetsing regeldruk, naar de regeldruk bij gemeentelijke aanvraagprocedures. Actal constateert dat gemeenten hard bezig zijn om de decentralisaties vorm te geven. Maar het heeft meer tijd nodig voordat mensen die hulp aanvragen, de verwachte vereenvoudiging ook gaan ervaren.
Veel mensen ervaren de toegang tot voorzieningen nog steeds als complex. En ze zijn nog even veel tijd kwijt met hun aanvraag als vóór de decentralisaties. Volgens het onderzoek vindt het keukentafelgesprek in twee derde van de gevallen plaats. Zo’n gesprek is bedoeld om bij hulpvragen een volledig beeld te krijgen van de behoefte aan ondersteuning. De geraamde afname van de regeldruk met ruim 15 miljoen euro wordt in 2016 nog niet bereikt.
Gemeenten hebben tijd en ruimte nodig om de decentralisaties handen en voeten te geven. Een effectieve inzet van het keukentafelgesprek en een slimmer gebruik van de gegevens die bekend zijn bij de overheid, helpen de doelstelling dichterbij te brengen, aldus het advies van Actal aan het kabinet en de Vereniging Nederlandse Gemeenten.
Actal heeft onderzoek uitgevoerd onder 2.000 burgers in een representatief aantal gemeenten naar de toegang tot voorzieningen in het sociaal domein. Begin 2015 zijn taken op het gebied van zorg, jeugdzorg en participatie overgeheveld naar gemeenten. De decentralisaties moeten ervoor zorgen dat mensen makkelijker en integraal hulp krijgen bij hun verzoek om ondersteuning. Om dit te bereiken adviseert Actal om wetgeving aan te passen en verbeteringen in de gemeentelijke dienstverlening door te voeren. Zo moet het uitgangspunt zijn dat bij hulpvragen altijd een (keukentafel)gesprek met de gemeente plaatsvindt. Ook moet de uitwisseling van gegevens tussen overheden beter. En de aanvraag voor ondersteuning moet zo veel mogelijk samen met de aanvrager worden ingevuld, omdat de formulieren nog steeds erg ingewikkeld zijn.
“Ondanks de grote inspanningen van gemeenten hebben de decentralisaties nog niet de beloofde vereenvoudiging in regeldruk opgeleverd. De verwachte afname met ruim 15 miljoen is in 2016 niet gehaald. Maar er zijn winsten te behalen in zowel regelgeving als in de uitvoering. Die mogelijkheden zijn nu nog niet benut”, zegt Jan ten Hoopen, collegevoorzitter van Actal. In een derde van de gevallen is geen keukentafelgesprek gevoerd, terwijl zo’n gesprek nu juist bedoeld is om de hulpvraag van mensen op een laagdrempelige manier integraal op te pakken. Aanvragers hebben nog altijd moeite hebben om de juiste informatie of de juiste persoon te vinden. Vaak moeten zij gegevens twee keer aanleveren. Door heldere procedures weten mensen waar ze aan toe zijn, vooral diegene die meerdere zorgvragen hebben. Dit geldt zowel voor grote als kleine gemeenten, ongeacht de wijze waarop zij bestuurlijk samenwerken.
Om de regeldruk te verminderen moet duidelijk worden welke gegevens gemeenten onderling mogen uitwisselen. Nu zijn zij vaak voorzichtig, waardoor mensen meerdere keren hetzelfde verhaal moeten vertellen en dezelfde gegevens moeten aanleveren. “Het blijkt dat er behoefte is aan duidelijkheid over de reikwijdte van wettelijke bepalingen,” zegt Jan ten Hoopen. “Een handreiking waarin die duidelijkheid wordt geboden, zal de uitvoeringspraktijk ten goede komen.” Daarnaast is volgens Ten Hoopen aanpassing van een aantal wettelijke bepalingen nodig.
De wetten voor de zorgdomeinen zijn erop gericht om maatwerk mogelijk te maken en de zorgvraag goed te interpreteren. De Participatiewet is echter vooral gericht op uniformiteit, handhaving en rechtmatigheid. Dit verschil maakt dat een integrale aanpak van problemen minder goed van de grond komt. Daarom pleit Actal voor een uitbreiding van de experimenteerartikelen in de Participatiewet. Gemeenten kunnen dan kiezen voor een integrale aanpak voor bepaalde doelgroepen, en niet alleen voor individuele gevallen, zoals nu het geval is.
‘Er is veel winst te behalen met een goed keukentafelgesprek. Mensen die prettig worden geholpen, ervaren de aanvraag als minder ingewikkeld en minder bureaucratisch. Zeker wanneer de aanvraag begrijpelijk blijft en minder juridisch jargon bevat’ aldus Jan ten Hoopen. Volgens Actal kan een beter gebruik van de cliëntondersteuning ook helpen bij een vlottere afhandeling van complexe aanvragen. Ook zijn digitale tools niet dé oplossing, maar kunnen zij wel een waardevolle aanvulling zijn op de dienstverlening. Zoals ‘track-and-trace’ systemen, waarmee mensen de afhandeling van hun aanvraag van huis uit kunnen volgen.
