Echtscheiding kan gevolgen hebben voor de ontwikkeling van kinderen. Variërend van slechte leerprestaties, lager zelfbeeld tot meer problemen met sociale relaties. Daarom is het belangrijk dat er goede afspraken worden gemaakt tussen de ouders, waarbij rekening wordt gehouden met het belang van het kind. In dit artikel aandacht voor 8 instrumenten om strijd tussen ouders te voorkomen, te signaleren en te stoppen.
Als ouders er in slagen om met elkaar in gesprek te blijven en al in een vroeg stadium tot goede afspraken te komen, wordt daardoor ook schade bij kinderen voorkomen. Zoals eerder gezegd is het niet zozeer de scheiding zelf die schade oplevert, maar het ontstaan en aanhouden van het conflict.
1) Mediation
Ouders die besluiten uit elkaar te gaan kunnen zich op eigen verzoek laten begeleiden door een scheidingsmediator. De mediator bemiddelt bij het maken van afspraken over het ouderschapsplan, alimentatie, verdeling van vermogen en schulden en verdeling van de boedel. Met mediation wordt een juridische strijd voorkomen, doordat de ouders samen één mediator hebben in plaats van beiden een advocaat. Het officiële scheidingsverzoek aan de rechtbank moet nog wel worden ingediend door een (gezamenlijke) advocaat. Interessante ontwikkelingen zijn in dit geval de 'scheidingsmodules' van rechtsbijstandverzekaars.
2) Overlegscheiden
Relatief nieuw in Nederland is de Amerikaanse methode 'collaborative divorce', oftewel overlegscheiden. Bij een overlegscheiding onderhandelen de toekomstige ex-partners, hun advocaten, een financieel deskundige en een coach vanaf het begin met z'n allen aan één tafel. De ex-partners spreken af dat ze niet naar de rechter gaan maar er in overleg uitkomen. Het verschil met mediation is dat de advocaten, die een zaak op scherp kunnen zetten, en de deskundigen vanaf het begin aan tafel zitten en meedenken over een oplossing, waarbij met respect met elkaar wordt omgegaan en het gezamenlijk belang van het gezin en de kinderen voor ogen wordt gehouden. Daardoor kunnen er behalve kwantitatieve afspraken ook kwalitatieve afspraken gemaakt worden, die in een vechtscheiding niet bereikt worden. Eventueel kan een kindercoach worden toegevoegd aan het team25. Door de inzet van meerdere professionals is deze vorm wel duurder dan een regulier mediationtraject. Voor sommige ouders kan dit een drempel zijn om hiervoor te kiezen.
3) BOR Humanitas
Ouders die zich laten begeleiden door BOR Humanitas krijgen een getrainde vrijwilliger toegewezen, ondersteund door een professionele coördinator, die hen helpt gezamenlijk tot afspraken te komen over zorg, omgang en financiën. Ouders kunnen vrijwillig een beroep doen op deze begeleiding, en daarmee een juridisch traject voorkomen. Uit ervaringcijfers blijkt dat de begeleiding door BOR Humanitas een hoog slagingspercentage kent. In ongeveer 70 procent van de gevallen lukt het ouders zelf na de begeleidingsperiode tot een regeling te komen.
3) Villa Pinedo
Als platform voor kinderen van gescheiden ouders heeft Villa Pinedo de laatste jaren een belangrijke stem gekregen in het debat over dit thema. Villa Pinedo maakt ouders bewust van de effecten van een scheiding op kinderen, door kinderen zelf hun ervaringen te laten delen in trainingen, workshops, filmpjes en publicaties. Door kinderen aan het woord te laten worden ouders doordrongen van hun verantwoordelijkheid en van de effecten van hun gedrag.
Omdat scheidingsproblemen zich in de privésfeer afspelen en ouders vaak op zichzelf en op de strijd gericht zijn, blijkt het in de praktijk lang te duren voordat een eventuele vechtscheiding en de daarmee gepaard gaande problemen van kinderen in vechtscheidingen worden gesignaleerd. Terwijl het vroeg ingrijpen van groot belang is om verdere schade te voorkomen.
4) Advocaten en mediators
Advocaten en mediators zijn een van de eersten die kunnen signaleren dat een scheiding ontaardt in een vechtscheiding. Bijvoorbeeld wanneer een ouderschapsplan niet tot stand komt of wanneer de strijd tussen ouders juridiseert. Advocaten en mediators kunnen zelfs een belangrijke rol spelen in het escaleren of de-escaleren van het conflict.
5) Eerstelijns hulpverlening
Vechtscheidingen en problemen die daardoor ontstaan komen vaak als eerste in het vizier van eerstelijns hulpverleners, zoals huisartsen, wijktems of maatschappelijk werk. Het verschilt per instelling en zelfs per professional in welke mate men oog heeft voor de positie van kinderen in een dergelijke situatie, en of men daarnaar handelt. School Scholen zien vaak de eerste tekenen bij kinderen als die niet lekker in hun vel zitten of als er problemen thuis zijn, bijvoorbeeld aan veranderd gedrag, gemoedstoestand of uiterlijke verzorging. Ook hier geldt dat het per school en per professional verschilt of de signalen worden opgepikt en of men daarnaar handelt. Het komt voor dat scheidingsproblematiek niet of laat herkend wordt, of dat kinderen onterecht een ander label opgeplakt krijgen.
6). Veilig Thuis
Professionals en personen uit de omgeving van de betrokken ouders en kinderen kunnen informatie inwinnen bij Veilig Thuis over hoe zij kunnen handelen als zij signaleren dat een kind in de knel zit na de scheiding van zijn ouders. Ook kunnen zij een melding doen als zij vinden dat een onderzoek naar de veiligheid van een kind nodig is.
Als ouders niet in staat blijken om tot een ouderschapsplan te komen, of tot een goede uitvoering van dat plan te komen, kan de rechter een beslissing nemen over hoe gezag, omgang en financiële verdeling eruit moeten zien. De rechter heeft verschillende instrumenten om zich te laten informeren over hoe die beslissing eruit moet zien. Met zijn beslissing dwingt hij ouders de juridische strijd te stoppen. In de praktijk blijkt de strijd echter vaak te blijven voortwoeden, ook als de juridische beslissing is gevallen, bijvoorbeeld over de uitvoering van de gemaakte afspraken. Verwijten en procedures worden gestapeld, de strijd niet gestaakt.
7) Bijzondere curator
De rechter kan een bijzondere curator aanstellen om te achterhalen welke oplossing het meest in het belang van het kind zou zijn. De bijzondere curator is een onafhankelijk persoon, tot op heden vaak een advocaat, maar het kan ook een orthopedagoog of psycholoog zijn, en is heel soms een niet-professional. De bijzondere curator heeft als belangrijkste doel de stem en de belangen van het kind vertolken richting de rechter.
8) Forensische mediation
Forensische mediation, oftewel ouderschapsonderzoek, is een relatief nieuw instrument voor familierechters. De rechter kan een forensisch mediator aanstellen om te onderzoeken hoe een omgangsregeling eruit zou moeten zien. De forensisch mediator (vaak een gedragskundige, of een team van een gedragskundige met een advocaat) voert gesprekken met ex-partners, kinderen en eventueel anderen in het netwerk, met als eerste doelstelling te beproeven of de ouders er alsnog onderling uit kunnen komen. Lukt dat niet of ten dele, dan brengt de deskundige advies uit aan de rechter. Die beslist dan op basis van het onderzoek over gezag, omgang en andere afspraken. Bij forensische mediation zijn ouders verplicht om mee te werken, waardoor ze (als mogelijk gunstig bijeffect) gedwongen worden om het gesprek met elkaar te hervatten. Uit een recent wetenschappelijk onderzoek van de Raad voor de Rechtspraak naar forensische mediation blijkt dat in de helft van de gevallen ouders er met behulp van een ouderschapsonderzoek alsnog samen geheel of gedeeltelijk uit komen. De rechters en de deskundigen die betrokken waren bij de recente evaluatie van het ouderschapsonderzoek, zijn positief over het instrument. Het is ouderschapsonderzoek fungeert volgens hen als een laatste redmiddel om de relatie te verbeteren tussen personen die al lang en ernstig met elkaar in conflict zijn.
Bron: Vechtende ouders, het kind in de knel (Kinderombudsman, 2014)
